Bu xəritələmənin, potensialın və ehtiyacların qiymətləndirilməsinin məqsədi Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları/QHT-ləri haqqında ümumi məlumat əldə etmək idi. Hesabatda QHT/VCT-lərin potensialının inkişafı üzrə qiymətləndirmələrin nəticələri və tövsiyələr yer alır. Xəritələmə, potensialın və ehtiyacların qiymətləndirilməsi əsas məlumat verənlərin müxtəlif hədəf qruplarını əhatə etdi və masaüstü tədqiqat, xəritələmə məşqləri, yarı strukturlaşdırılmış müsahibələr, sahəyə səfərlər və müşahidə kimi müxtəlif tədqiqat metodlarından istifadə etdi.
Hesabatlar kontekstin təşkilati şəraiti, inkişaf ehtiyacları, problemləri və təşkilatların funksional imkanları haqqında hərtərəfli təsviri təqdim edir. 1991-ci ildə Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyəti sektoru dinamik inkişaf edib. Qeyri-hökumət təşkilatları (dövlət birlikləri və fondlar) haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu 2000-ci ildə qəbul edilmişdir. Hazırda ölkədə 4500-dən çox QHT qeydiyyatdan keçib və 300-dən çox qeydiyyatdan keçməmiş qrup fəaliyyət göstərir. 2007-ci ildə Azərbaycan hökuməti QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurasını (QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurası) yaradıb və onun məqsədi Azərbaycan QHT-lərinə maliyyə və informasiya dəstəyi göstərmək və QHT-lərlə hökumət arasında əməkdaşlığı asanlaşdırmaq olub. Prezident Əliyev 19 aprel 2021-ci il tarixdə “Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyi” (“Agentlik”) publik hüquqi şəxsin yaradılması haqqında fərman imzalayıb. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurasının hüquq və öhdəlikləri, eləcə də əmlakı QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Agentliyinə verilib.
2013-cü ilin sonunda Azərbaycanda VCT-lərin davamlılığına xələl gətirən bir sıra qərarlar qəbul edilib, o cümlədən vətəndaş cəmiyyətinin qeydiyyatı, fəaliyyəti və maliyyələşdirilməsi haqqında qanunlar – “Qrantlar haqqında”, “Qeyri-hökumət təşkilatları haqqında”, “Hüquqi şəxslərin qeydiyyatı haqqında” qanunlar və “Dövlət Reyestri haqqında” Qanuna, “İanələr haqqında” Qanuna və “İnzibati Xətalar Məcəlləsi”nə çoxsaylı məhdudlaşdırıcı dəyişikliklər edilib. Xəritələmə qiymətləndirməsi nəticəsində 243 təşkilat xəritələmə üçün qiymətləndirmə vasitəsini tamamladı və bütün nəticələr xüsusi hazırlanmış məlumat bazasına daxil edilmişdir. Potensialın və ehtiyacların qiymətləndirilməsi məqsədilə ümumi saydan (243) QHT/VCT-ləri seçərkən təşkilatların müxtəlif fəaliyyət sahələrinin və hədəf qruplarının/benefisiarların təmsil edilməsi üçün qeyri-ehtimal məqsədli seçmə metodologiyasından istifadə etdi. Potensial və ehtiyacları qiymətləndirmək tapşırığını yerinə yetirmək üçün 17 müvafiq QHT ilə müsahibə aparılıb.
Hər iki qiymətləndirmə ölkədə fəaliyyət göstərən iştirakçı QHT/VCT-lər haqqında ən son məlumatları təqdim etmiş və təşkilatların fəaliyyətində aşağıdakı boşluqları və problemləri üzə çıxarmışdır:
a) 2014-cü ildən “Qrantlar haqqında” və “Hüquqi şəxslərin dövlət qeydiyyatı haqqında” qanunlara dəyişikliklər edildikdən sonra istər qeydiyyatdan keçmiş, istərsə də qeydiyyatdan keçməmiş QHT-lər xarici donor təşkilatlarından qrant və ianələrin qeydiyyata alınması və əldə olunmasında çətinliklərlə üzləşməyə başlayıblar;
b) Xarici qrantların qeydiyyatı prosesində yaranan çətinliklər və maliyyə çatışmazlığı vətəndaş cəmiyyəti mühitinə mənfi təsir göstərmiş, ölkədə bir neçə QHT-nin və onların fəaliyyətinin bağlanmasına səbəb olmuşdur;
c) QHT/VCT-lər əsasən paytaxtda, daha az bölgələrdə yerləşir;
d) QHT/VCT-lər, xüsusən də kənd yerlərində maliyyə və texniki dəstək və bacarıqlara malik deyil, təşkilati idarəetmə sistemi zəifdir Azərbaycanda QHT/VCT-lərin xəritələnməsi və ehtiyacların qiymətləndirilməsi;
e) QHT-lərin yalnız 1 və ya 2 maliyyə mənbəyindən asılılığı təşkilatların maliyyə dayanıqlığına və inkişafına mənfi təsir göstərir;
f) Davamlı maliyyə çatışmazlığı səbəbindən bəzi təşkilatlar əsas işçilərin maaşlarını ödəmək, üzvlük haqqı ödəmək, peşəkar birliklərə üzv olmaq və təşkilatlarının internet saytlarını idarə etmək imkanına malik deyillər;
g) Bəzi QHT-lərin ciddi kadr resurslarına ehtiyacı var;
h) Bəzi təşkilatlarda ünsiyyət üsulları, bacarıqları və brendinq siyasəti yoxdur və özləri haqqında məlumat verməkdə, fəaliyyətlərini və səylərini təşviq etməkdə zəifdirlər;
i) İnsan hüquqları və demokratiya sahəsində fəaliyyət göstərən QHT/VCT-lərin qeydiyyatı bəzi hallarda mümkün olmaya bilər;
j) Bir çox QHT/VCT-nin maliyyə idarəetmə planları yoxdur və tamamilə qrantlara arxalanır k) Müsahibədə iştirak edən bir çox təşkilatların ictimaiyyətlə əlaqələr, monitorinq və qiymətləndirmə üçün ayrıca işçiləri işə götürmək imkanı yoxdur;
l) Ofis imkanlarının olmaması, insan və maliyyə resurslarının çatışmazlığı, layihələrin olmaması, potensialın artırılması tədbirlərinin olmaması, avadanlıq çatışmazlığı QHT/VCT-lərin təşkilati idarə olunması ilə bağlı əsas problemlərdir m) QHT/VCT-lərin təxminən yarısı kompüterlərdən, ofis proqramlarından, rabitə proqramlarından və məlumatların saxlanmasından istifadə etmək üçün kifayət qədər texnoloji imkanlara malikdir;
n) VCT/QHT münasibətlərinin ümumi mühiti rəqabətlidir;
o) Maliyyə və insan resurslarının çatışmazlığı koalisiya və assosiasiyaların fəaliyyətini və davamlılığını əngəlləyir;
p) Vətəndaş cəmiyyəti ilə dövlət arasında münasibətlər ümumilikdə qənaətbəxşdir;
q) QHT/VCT-lər hökumətlə əməkdaşlıqdan müxtəlif dəstək formaları, əlverişli hüquqi bazaların yaradılması, daha çox inam və daha çox iştirak gözləyirlər;
r) COVID-19, İkinci Qarabağ Müharibəsi və Ukraynadakı müharibə QHT/VCT-lərin fəaliyyətinə də təsir göstərmişdir;
s) Təşkilati öyrənmə və inkişaf üçün prioritet tələblərə aşağıdakılar daxildir: müvafiq beynəlxalq təcrübənin öyrənilməsi, layihənin idarə edilməsi, ictimaiyyətlə əlaqələr, monitorinq və qiymətləndirmə sahələrində personalın bacarıqlarının təkmilləşdirilməsi, rəqəmsal texnologiyaların tətbiqi, təşkilatın strateji proqramlarının inkişafı, beynəlxalq təbliğat bacarıqları, maliyyələşdirmə proqramları üçün tətbiq bacarıqları və fandreyzinq, texniki bacarıqların əldə edilməsi və dünyada baş verən yeniliklər barədə daimi məlumatlandırma;
Nəhayət, hesabata QHT/VCT-lərin vizual xəritəsini təqdim edən infoqrafika, təşkilatların ehtiyacları və təlim prioritetlərinin xülasəsi və təşkilatların ümumi potensialın yaradılması prosesi ilə bağlı tövsiyələr daxildir.
Sənədin tam versiyası əlavə olunur: